Rozdział czternasty

Dzisiejszy rozdział dedykuję Agnieszce z życzeniami szybkiego powrotu do zdrowia. 

Listopad 1941 r., Warszawa, strona aryjska

W sypialni był kipisz – koc i poduszka leżały na podłodze, zgniecione. Papiery na stojącym nieopodal biurku także były w rozsypce, a kilka czystych kartek leżało na siedzisku krzesła. Stara maszyna do pisania stała na samym brzegu blatu, rozkręcona. Poszczególne części mechanizmu właściciel pozostawił w różnych punktach na pulpicie, jakby miał zamiar składać ją na nowo.

W odróżnieniu od sypialni, odgrodzonej od reszty mieszkania drzwiami, salon był wzorem porządku: na okrągłym stole pośrodku pokoju leżała biała serweta. Stołu tego dawno nikt nie używał, bowiem cztery krzesła stały bezczynnie, oparciami ku blatowi. Półki z książkami, ustawione pod dwiema z czterech ścian, zarzucone były książkami, ale niedawno oczyszczone z kurzu. Niewielka sofka pod oknem stała krzywo, jak zawsze – po jej lewej stronie deski załamały się nieco, tworząc wygodne, aczkolwiek niezbyt estetycznie wyglądające, siedzisko. Na stoliku obok sofki leżała otwarta książka o pożółkłych ze starości stronach. Nad książką pochylał się przekrzywiony, ciemnozielony abażur lampy niczym staruszek, który nagle zapragnął poczytać.

Kuchnia świeciła pustkami. Pachnący kawowy dym, wydobywał się cienką strużką z porcelanowego, białego imbryka, snując się po maleńkim, ślepym pomieszczeniu oraz wciskając w szpary starego, drewnianego kredensu. Na niedokładnie umytej filiżance, która stała obok niego, widać było bury zaciek.

Budzik w sypialni wybił w pół do ósmej. Dopiero wtedy dało się słyszeć cichą, wygwizdywaną przez zęby melodię. Gwizdał wysoki brunet, goląc się.

Jego broda była gęsta oraz lekko rudawa. Mężczyzna przyglądał się sobie w lusterku. Wokół kącików oczu zaczęły się pojawiać pierwsze zmarszczki. Trochę za szybko, ale niespecjalnie o to dbał. Teraz interesowało go tylko to, by wyglądać dziś perfekcyjnie. Musiał być idealnym przedstawicielem swojego departamentu.

Małe, kwadratowe lustro bez ramy było upstrzone kropelkami wody oraz kremu do golenia. Mężczyzna gwizdał marsza, zupełnie się tym nie przejmując. Poza jego twarzą w lustrze odbijał się też fragment szarej, niemalowanej ściany, którą miał za plecami. Łazienka była najmniejszym, a jednocześnie najmniej zadbanym pomieszczeniem w mieszkaniu. Mężczyzna twierdził, że sprzątaczka nie musi się nim zajmować tak często, jak reprezentacyjnym salonem.

Zaciął się. Przy ostatnim pociągnięciu. Zaklął cicho, otarł twarz ręcznikiem, ale niewielkie nacięcie natychmiast nabiegło krwią.

Perfekcyjność szlag trafił.

Kiedy budzik w sypialni wybił ósmą, mężczyzna zapinał już guziki kurtki mundurowej. Przyjrzał się sobie krytycznie. Nie wyglądał źle: błyszczące od brylantyny włosy wciąż wyglądały porządnie, a przedziałek po prawej stronie głowy był idealnie prosty, na ciemnym mundurze nie było nawet pyłku, zaś wyglansowane oficerki wyglądały niemal jak nowe.

Gdyby nie ślad po zacięciu mógłby powiedzieć, że jest zadowolony.

***

Wysokie drzwi z ciemnego drewna otworzyły się przed nim, więc nie czekając, wszedł do środka. Stanął na progu, wyprężył się, zasalutował.

– Heil Hitler! – Uniósł prawicę w zwyczajowym powitaniu.

Siedzący za biurkiem, starszy mężczyzna ledwo zareagował. Podniósł wzrok, kiwnął głową.

– Heil Hitler – odpowiedział zmęczonym, zachrypłym głosem.

W swoim czarnym mundurze, ledwo dopinającym się na powiększającym się z każdym rokiem brzuszysku, wyglądałby komicznie, gdyby w rzeczywistości nie był tak żałosny. Skóra na jego okrągłej twarzy była poszarzała, a zielone oczy niemal nikły pod zwałami zapuchniętej szarości. Lwia zmarszczka między krzaczastymi, siwiejącymi brwiami nigdy nie znikała. Płowe, także posiwiałe włosy zaczesywał do góry, nieumiejętnie zakrywając łysinę, która jeszcze bardziej rzucała się w oczy.

– Untersturmführer Boelke – dodał z jakimś takim westchnięciem. Jakby zaraz miał opuścić ten padół na jego, Veita, oczach.

Tak, Erich Dorf*, szef warszawskiego V Departamentu, zawsze wyglądał na cierpiętnika.

 – Proszę bliżej.

 Machnął dłonią w jego kierunku, jednocześnie zamykając jakąś teczkę. Faust posłusznie podszedł, przystając po drugiej stronie biurka.

– Czy mógłby mi pan wyjaśnić powód wezwania? – zapytał podporucznik, zezując jednocześnie na teczkę, która leżała na blacie.

Rozpoznał w niej swoje raporty dotyczące postępów śledztwa w sprawie morderstwa Roberta Wichowskiego. A raczej ich braków.

– Myślę, że pan go zna – odparł Dorf.

Veit uśmiechnął się nieznacznie.

– Zawsze jednak bardziej uprzejmie jest zapytać – powiedział.

Szef skinął głową.

– Musicie mi się wytłumaczyć z waszego raportu, Boelke. Zwięźle, bez epickich opowieści. Tych już się naczytałem.

Odłożył teczkę na bok. Veit odchrząknął, a potem zaczął:

– W swoim raporcie zasugerowałem umorzenie śledztwa, ponieważ wskazanie sprawców jak do tej pory jest zupełnie niemożliwe. Nie rozumiem, co wymaga tłumaczenia.

Erich wyraźnie się zmieszał. Kilkakrotnie otwierał i zamykał usta, ale w końcu rzekł:

– Z waszego raportu wynika, że ten cały…

– Wichowski – podpowiedział.

– Wichowski. – Dorf skinął głową. – Był naszym informatorem. Dlaczego więc nie oskarżacie podziemia?

– Oskarżam – zaprzeczył podporucznik. – Prawicowe i bolszewickie. Ale nie złapałem nikogo za rękę, stąd też wniosek o umorzenie. Nie jestem pewien żadnej z postawionych hipotez, ale pojawiły się nowe… tropy. Być może zabił go ktoś w afekcie. Z zazdrości. Jego kawiarnia dobrze sobie radziła, miał pieniądze. Dostawał je – znów odchrząknął, jakby wstydził się tego, co miał powiedzieć – od nas – zakończył.

Erich uśmiechnął się lekko.

– Ależ, Boelke, na pewno mamy kogoś w naszym więzieniu, kto jest członkiem podziemia. Jakiejkolwiek z opcji.

– Mamy wielu. Ale żaden z nich nie jest zabójcą. – Rozłożył ręce w geście bezradności. – A przynajmniej ani jeden się do tego nie przyznał.

Dorf parsknął, jakby hamował śmiech.

– A pytaliście?

– Pytaliśmy. Przy wykorzystaniu… Wszystkich metod – odpowiedział.

– A był taki, który zawahał się przy udzielaniu odpowiedzi na pytanie?

Veit zastanawiał się przez chwilę. Im dłużej o tym myślał, tym był bardziej pewny, że było takich co najmniej dwóch.

– Było dwóch – rzekł. – Obaj przyznali, że bywali w „Marlenie”. 

Zauważywszy nierozumiejące spojrzenie Dorfa, pospieszył z wyjaśnieniem: 

– To nazwa kawiarni, która należała do zabitego.

Miał wielką ochotę zakląć. Niewiedza Dorfa była rażąca i dobitnie świadczyła o tym, że nie przeczytał wcale, przeczytał częściowo lub niedokładnie jego wielostronicowy raport. Faust bardzo nie lubił, gdy lekceważono jego pracę. A częściej zdarzało się to Dorfowi niż jego konspiracyjnym przełożonym. Polacy oszczędzali sobie problemów z raportami Veita, po prostu mu ich zakazując. Z przyczyn bezpieczeństwa, tak mówili.

Co z tego, że „przyczyny bezpieczeństwa” pojawiły się dopiero po jego piątym czy szóstym raporcie!

Przewrócił tylko nieznacznie oczyma, by mieć pewność, że gruby Erich tego nie zauważy.

– W takim razie proszę im postawić zarzut zabójstwa. Tym dwóm albo temu, co mu zazdrościł. Nie ma wielkiej różnicy między tymi krwiożerczymi mordercami.

Boelke wykrzywił wargi w pełnym dezaprobaty grymasie. Dorf wypluwał z siebie słowa szybko, jakby ich smak był czymś niemiłym dla języka. Przy okazji kropelki śliny leciały na wszystko wokół. Podporucznik miał tylko nadzieję, że jego nie sięgną.

– Musi pan przyznać, panie majorze, że takie postępowanie miałoby niewiele wspólnego z prawem – powiedział, starając się ukryć pogardę, jaką miał dla tego człowieka.

Erich prychnął, jakby nagle czymś rozbawiony.

– Musi podporucznik zrozumieć jedną rzecz – rzekł, wreszcie podnosząc nań oczy i patrząc mu w twarz. – Prawo tworzymy my. Rządzący, znaczy się. Możemy je dowolnie zmieniać, naginać, by wymierzać sprawiedliwość.

– Taka pozbawiona prawdy sprawiedliwość raczej nią nie jest.

– W waszym odczuciu, podporuczniku.

Dorf uniósł w górę palec wskazujący lewej dłoni, usiadł wygodniej na krześle, którego siedzisko było najwyraźniej niewystarczające dla jego ogromnego zadu. Na jego szerokiej, poszarzałej twarzy o niezdrowej cerze pojawił się ślad satysfakcji. Zamlaskał, po czym kontynuował:

– Sprawiedliwość jest taka, jaka chcemy, żeby była. My, rządzący – uściślił, przełykając ślinę niczym wielka jaszczura. Ukryte pod kilkoma podbródkami jabłko Adama zadrgało wyraźnie. – Sprawiedliwość musi być po naszej stronie. Znaczy nas…

–  Rządzących – dokończył za niego Veit, uśmiechając się drwiąco.

Dorf musiał wziąć jednak ów uśmiech za dobrą monetę, bo jego twarz rozpromieniła się nagle czystym szczęściem. Faust nie mógł zrozumieć, jak ktoś tak durny mógł dostać stopień majora i kierować całym departamentem.

 – No, widzę, że zaczynamy się rozumieć, podporuczniku.

– Ależ oczywiście, panie majorze – odparł Veit z sarkazmem.

Był więcej niż pewny, że Dorf go nie dostrzeże. Ów grubas o aparycji wyszorowanego do czystości knura był zbyt wielkim idiotą, by zwracać uwagę na takie niuanse i drobnostki jak sarkazm czy ironia.

– W takim razie doprowadźcie tę sprawę do końca, Boelke. Skażcie winnych, a czeka na was awans. I dużo więcej możliwości.

Podporucznik Veit Boelke zmierzył go tylko chłodnym spojrzeniem, gorączkowo analizując jego słowa w poszukiwaniu haczyka.

Idioci, gdy dać im do ręki odpowiednie narzędzia, potrafili być bardzo niebezpieczni.

***

Listopad 1941 r., Warszawa, getto

– Dokąd mnie prowadzisz? – zapytała Rachela, unosząc głowę i uśmiechając się lekko. – Dlaczego nic mi nie chcesz powiedzieć? Wiesz, że nie lubię niespodzianek.

– To nie niespodzianka – powiedział Mordka Anielewicz ze spokojem, poprawiając chwyt dłoni na jej ramieniu i obejmując ją silniej.

Był późny, listopadowy wieczór. W powietrzu wirowały pierwsze, malutkie płatki śniegu, pokrywając chodnik cieniutką warstewką białego puchu. Buty przechodniów zostawiały czarne, błotniste ślady. Rachela była potwornie zmęczona, więc z wdzięcznością przyjęła ramię Mordechaja, gdy zobaczyła go czekającego przed szwalnią. Myślała, że zaprowadzi ją do domu, jednak on powiedział, że chce jej coś pokazać. Na jego twarzy widniał szeroki uśmiech, a w oczach tliła się nadzieja, więc nie miała serca, by mu odmówić. Za to teraz uwiesiła się na nim, zapominając, że on też z pewnością jest wykończony. Właśnie skręcił w jakąś boczną uliczkę od Nowolipki. Rachela nigdy wcześniej tu nie była: to samo serce getta, centrum, jądro. Kamienice wyglądały tu nieco lepiej, chociaż w większości okien zamiast szyb widziała kartony albo brudne szmaty, zza których łypały na nią poorane zmarszczkami, brodate twarze.

Rabini? Dlaczego socjalista prowadzi mnie między rabinów?!

Z trudem podniosła głowę, by w potęgującym się mroku odczytać napis na tabliczce domu. Według niej znajdowali się już na ulicy Leszno. Z Leszna znów skręcili, tym razem nie dostrzegła, w jaką ulicę. Głowa bolała ją okropnie, a mokry śnieg i potrzeba snu sklejały jej powieki.

Zostanę na noc, dokądkolwiek mnie prowadzi…

– To tu. – Usłyszała nagle głos Mordechaja tuż przy swoim uchu.

Odemknęła powieki. Stali przed niską czynszówką.

– Co tu jest?

– Moje mieszkanie – odparł.

– Och – mruknęła Rachela.

Na co jak na co, ale na spotkania z matką Mordechaja nie miała najmniejszej ochoty. Anielewiczowa należała do tego samego sortu kobiet, co jej własna rodzicielka. Była stworzona do tego, by płakać, jęczeć, narzekać oraz malować czarne scenariusze. Zawsze tak było, nawet w stosunkowo spokojnych czasach przed trzydziestym dziewiątym.

– Musisz poznać kilku ludzi – paplał w najlepsze chłopak, ciągnąc ją na piętro. – Kilku ważnych ludzi. Widzisz… Moje mieszkanie to teraz… No, dużo nas w nim, nie tylko ze względu na brak miejsca w getcie.

– Spełnienie marzeń – mruknęła z sarkazmem, którego Anielewicz chyba nie zauważył.

Stanęli przed obdrapanymi drzwiami. Mordechaj nie kłopotał się, by do nich pukać, czy otwierać kluczem. Po prostu nacisnął klamkę.

W twarz Racheli buchnęło ciężkie powietrze. Dwupokojowe, niemal pozbawione sprzętów mieszkanie roiło się od ludzi: starych i młodych. Na pewno było tu około dwudziestu osób. Rachela naliczyłaby z pewnością więcej, gdyby Mordka nie pociągnął jej dalej. Wepchnął ją do jednego z pokoi, gdzie była zmuszona skonfrontować się ze zdziwionymi spojrzeniami trzech mężczyzn i jednej kobiety.

Dwóch z nieznajomych wyglądało jak bracia bliźniacy: obaj byli jednakowo wysocy, wychudzeni, o ciemnych, osadzonych blisko wydatnych nosów oczach, sinych od zarostu policzkach i wąskich ustach, które wyglądały jak krwawe rany na ich bladych twarzach. Obaj byli też ubrani w poplamione gliną ubrania, co najmniej o dwa numery na nich za duże. Można ich było od siebie odróżnić tylko po tym, że jeden z nich miał złamany, ale niewprawnie nastawiony nos. Trzeci z mężczyzn był przy nich wzorem elegancji: ciemne włosy miał zaczesane do tyłu, twarz o wyraźnych kościach policzkowych gładko ogoloną, a pod nosem porządnie przystrzyżony, bujny wąs. Ubrany był schludnie, chociaż jego dziergany na drutach, szarobury sweter miał przykrótkie rękawy. Miał duże, odstające uszy, ale nie wyglądało to tak komicznie, jak w przypadku jej przyjaciela. Tylko jego oczy, duże i piwne, patrzyły na nią z jakąś taką niechęcią, że od razu cofnęła się o dwa kroki, depcząc stopy stojącego za nią Anielewicza. Kobieta, do tej pory trzymająca się z boku, prychnęła. Miała okrągłą twarz, usta ładne, wydatne oraz jasne oczy. Ciemne włosy ledwo zakrywały jej uszy, a do tego miała nawyk ciągłego ich przeczesywania.

– To ona? – spytał wąsaty, jakby z lekkim powątpiewaniem. Może nawet zawodem.

Z pewnością spodziewał się kogoś innego; kogoś kto nie cofa się, gdy tylko dostrzeże jedno niechętne spojrzenie. Rachela musiała w duchu przyznać, że uraziło ją to, więc wyprostowała się i uniosła podbródek, by wyglądać na pewną siebie.

– Tak – odpowiedział Anielewicz z takim entuzjazmem w głosie, że aż żal było słuchać.

 Najwyraźniej nie zauważał niechęci tej czwórki wobec biednej brunetki, chociaż wydawała się być ona wyczuwalna nawet w powietrzu, którym oddychali.

– Rachelo – zwrócił się do niej – poznaj, to moi przyjaciele: Mira Fuchrer, Adam i Jurek Czernichowscy – wskazał dwóch braci – i Marek Edelman. – Wąsacz posłał jej zdawkowy uśmiech, który zupełnie nie zgadzał się z jego wcześniejszym zachowaniem.

– Miło cię poznać – powiedział jeden z braci.

Rachela nie miała pojęcia, czy był to Adam czy Jurek. Mordka nie dokonał dokładnego wskazania.

– Tak – mruknęła przeciągle.

Wytarła spocone dłonie o spódnicę. Anielewicz zdążył ją już ominąć i stanąć obok przyjaciół, podczas gdy Rachela wciąż stała jak słup soli przy drzwiach.

Dosłownie – jak żona Lota!

– Nachela? – mruknął pytająco chłopak.

Najwyraźniej zupełnie nie rozumiał jej niepewności. Panna Blum zebrała się więc w sobie, odetchnęła i zaczęła:

– Jeśli już całą tę… prezentację mamy za sobą, to może powiesz mi wreszcie, w jakim celu mnie tu przyciągnąłeś?

Zachwiała się. Edelman kopnął w jej stronę zydel, jednocześnie zapalając papierosa.

Och, uprzejmości!

Mordechaj w jednym skoku był przy niej, by mogła oprzeć się na jego ramieniu. Odwróciła twarz, by nie musieć patrzeć mu w oczy. Jego spojrzenie wyrażało troskę.

Litość jest zbędna, mój drogi przyjacielu. Litość tutaj za dużo kosztuje.

– Mordechaj chciał cię zapoznać z naszymi planami. – Udzielił jej odpowiedzi bliźniak ze złamanym nosem.

Edelman energicznie pokiwał głową, wydmuchując przy okazji chmurę papierosowego dymu prosto w jej twarz. Nie pomyślał o tym, by kogokolwiek poczęstować papierosem. Mira poprawiła tylko swoją niedorzeczną fryzurę.

– Planami?

Chcąc nie chcąc musiała unieść ciężką głowę, by spojrzeć na Anielewicza. W skroniach pulsował tępy ból, a od zapachu dymu robiło jej się niedobrze. W tym momencie cieszyła się, że od rana nie miała niczego w ustach. Przynajmniej była pewna, że nie ośmieszy się, wymiotując. Mordechaj nie odpowiadał, patrzył tylko. To ją zirytowało, więc warknęła:

– Jakimi znowu planami, do jasnej cholery?!

– Tymi o stworzeniu ruchu oporu. Tutaj, w getcie – odpowiedział Edelman.

Jego głos brzmiał szorstko, niesympatycznie: jej irytacja musiała go urazić, choć Rachela nie rozumiała, dlaczego. Mówił szybko, jakby bał się, że zapomni, co miał powiedzieć, nim wypowie zdanie do końca.

– Ruchu oporu? – zapytała wyraźnie zdziwiona.

A potem zaczęła się histerycznie śmiać.

*Wymyślone.Nie mogłam nigdzie znaleźć informacji o zwierzchniku warszawskiego Kripo. Ciągle wyskakiwał mi szef szefów Nebe, a on jest tu postacią zupełnie nieprzydatną.